Revision Guide
सन्धि अध्याय में दो वर्णों के मेल से होने वाले परिवर्तनों का अध्ययन किया जाता है।
सन्धि - Quick Look Revision Guide
Your 1-page summary of the most exam-relevant takeaways from Vyakaranavithi.
This compact guide covers 20 must-know concepts from सन्धि aligned with Class X preparation for Sanskrit. Ideal for last-minute revision or daily review.
Complete study summary
Essential formulas, key terms, and important concepts for quick reference and revision.
Key Points
Define सन्धि with an example.
सन्धि refers to the combination of two letters coming together to form a new sound. Example: विद्या + आलयः = विद्यालयः.
Types of सन्धि: स्वर, व्यञ्जन, विसर्ग.
सन्धि is classified into three types based on the letters involved: स्वर सन्धि (vowel combinations), व्यञ्जन सन्धि (consonant combinations), and विसर्ग सन्धि (visarga combinations).
दीर्घ सन्धि rule.
When two similar vowels come together, they combine to form a long vowel. Example: अ + अ = आ, इ + इ = ई.
गुण सन्धि examples.
अ or आ followed by इ or ई becomes ए; अ or आ followed by उ or ऊ becomes ओ. Example: देव + इन्द्रः = देवेन्द्रः.
वृद्धि सन्धि explained.
अ or आ followed by ए or ऐ becomes ऐ; अ or आ followed by ओ or औ becomes औ. Example: एक + एकम् = एकैकम्.
यण् सन्धि rule.
इ, उ, ऋ, लृ followed by a dissimilar vowel are replaced by य्, व्, र्, ल् respectively. Example: इति + आदि = इत्यादि.
अयादि सन्धि examples.
ए, ऐ, ओ, औ followed by a vowel are replaced by अय्, आय्, अव्, आव् respectively. Example: ने + अनम् = नयनम्.
पूर्वरूप सन्धि.
When ए or ओ is followed by अ, the अ is absorbed into the preceding vowel, marked by an avagraha. Example: हरे + अव = हरेऽव.
प्रगृह्य संज्ञा.
Certain dual forms ending in ई, ऊ, or ए do not undergo सन्धि. Example: कवी + इच्छति = कवी इच्छति.
पररूप सन्धि.
In upasargas, अ followed by ए or ओ remains unchanged. Example: उप + ओषति = उपोषति.
श्चुत्व सन्धि.
स् or त् followed by श् or च् becomes श्च्. Example: मनस् + चलति = मनश्चलति.
ष्टुत्व सन्धि.
स् or त् followed by ष् or ट् becomes ष्ट्. Example: रामस् + षष्ठः = रामष्षष्ठः.
जश्त्व सन्धि.
At the end of a word, झल् letters are replaced by जश् letters. Example: वाक् + ईशः = वागीशः.
चर्त्व सन्धि.
In certain conditions, त् becomes च्. Example: सत् + जनः = सज्जनः.
अनुस्वार सन्धि.
म् at the end of a word becomes अनुस्वार (ं) before a consonant. Example: हरिम् + वदे = हरिं वदे.
परसवर्ण सन्धि.
अनुस्वार changes to the nasal of the following consonant's class. Example: सं + कल्पः = सङ्कल्पः.
लोप सन्धि.
When र् is followed by र्, the first र् is dropped and the preceding vowel is lengthened. Example: स्वर् + राजः = स्वराजः.
विसर्ग सन्धि: सत्व.
विसर्ग (ः) before श्, ष्, स्, or त् becomes स्, श्, or ष् respectively. Example: तपः + ते = तपस्ते.
विसर्ग सन्धि: रुत्व.
विसर्ग (ः) before a vowel or soft consonant becomes र्. Example: मुनिः + अहम् = मुनिरहम्.
विसर्ग सन्धि: उत्व.
विसर्ग (ः) after अ and before a hard consonant becomes उ. Example: बालः + गच्छति = बालो गच्छति.
वर्ण विचार अध्याय में हिंदी भाषा के वर्णों, उनके प्रकार, और उच्चारण के बारे में जानकारी दी गई है।
This chapter introduces the concept of nouns (संज्ञा) and their definitions (परिभाषा), essential for understanding Hindi grammar.
शब्दरूप सामान्य परिचय अध्याय में शब्दों के विभिन्न रूपों और उनके प्रयोग का सामान्य ज्ञान प्रदान किया जाता है।
धातुरूप सामान्य परिचय अध्याय में संस्कृत भाषा के धातुओं के रूपों का सामान्य परिचय और उनके प्रयोग की मूल बातें सीखाई जाती हैं।
